Kliknij tutaj --> 🐿️ przywileje szlacheckie od 1374 do 1505
Przywileje szlacheckie – 1374 – pierwszy przywilej nadany w Koszycach przez Ludwika Andegaweńskiego, uchwalona w 1505 roku konstytucja Nihil novi przypieczętowała utworzenie nowego ustroju – demokracji szlacheckiej. Sejm walny – zjazd władcy, senatu oraz sejmu (trzech stanów sejmujących); pierwszy odbył się w 1493 w Piotrkowie
1374 – koszycki Ludwik Węgierski Król chciał uzyskad zgodę szlachty na zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z Koszyce wybór jednej z córek na króla łana chłopskiego zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz paostwa król zobowiązał się płacid odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami
Przywileje szlacheckie. Przywileje Szlacheckie w Polsce L.p. Data Władca Miejscowość lub nazwa Postanowienia 1. 1374 L. Andegaweński Koszyce Zmniejszenie podatku szlachcie, rezygnacja króla z prawa stancji, odszkodowanie dla wojska toczącego wojnę poza granicami
1454 1423 Radom 1505r.- Alekander Jagiellończyk Warta 1423r.- Władysław Jagiełło 1374 1496 Jedlnia, Kraków 1430,1433- Władysław Jagiełło Przywileje cerekwicko-nieszawskie Statut warcki Cerekwica, Nieszawa 1454r.- Kazimierz Jagiellończyk Koszyce 1374r.- Ludwik Węgierski
Monarchia stanowa w Polsce 1228 Cienia - Władysław III Laskonogi Obietnica zachowania praw poszczególnych panów krakowskich i sandomierskich. Zobowiązanie księcia do nienakładania nienależytych ciężarów i podatków i sprawowania sprawiedliwych sądów. 1264 Kalisz - Bolesław Pobożny Poddanie ludności żydowskiej prawu księcia lub wojewody. Nadanie Żydom prawa do własnego
Site De Rencontre Sérieux Au Quebec. Odpowiedzi EKSPERTażór odpowiedział(a) o 17:41 Przywileje szlacheckie:-1228 r Cienia,Władysław Laskonogi:obietnica zachowania immunitetów i rządzenia według rady biskupa i baronów-1291 r Lutomyśl,Wacław II Czeski:obietnica obsadzania urzędów księstwa miejscowymi panami,nienakładanie nowych podatków-1355 r Buda ,Ludwik Węgierski:zwolnienie szlachty od nadzwyczajnych podatków-1374 r Koszyce,Ludwik Węgierski:przywilej gwarantował królowi jeden stały podatek-2 groszy z łanu-1388 r Piotrków,Jagiełło:król zobowiązuje się do wykupienia szlachcica,który trafiłby do niewoli podczas wypraw poza krajem-1422 r Czerwińsk,Jagiełło:nietykalność majątkowa bez prawomocnego wyroku-1423 r Warta,Jagiełło:dopuszczenie wykupu sołectw od nieposłusznych sołtysów,ograniczenie przenoszenia się poddanych do miasta-1430 r Jedlnia,Jagiełło:nietykalność osobista szlachty bez wyroku sądowego-1454 r Cerekwica i Nieszawa,:zobowiązanie do nienakładania nowych podatków-1496 r Piotrków,Jan Olbracht:najwyżej 1 chłop rocz\nie może opuścić wieś,zwolnienia z ceł dla szlachty-1505 r Radom:Nihil novi-nowe prawa i podatki mogą być nakładane tylko za zgodą Sejmu i szlachecka to system wykształcony w Polsce na przełomie XV i XVI wieku polegający na współrządzeniu krajem przez szlachtę. Uważasz, że ktoś się myli? lub
Powrót MONARCHIA STANOWA - REALIZACJA ŚREDNIOWIECZNEGO KONSTYTUCJONALIZMU W EUROPIE XIII-XV W. W powszechnej opinii uczniów i wielu nauczycieli średniowiecze kojarzy się z nieustannymi wojnami feudalnego rycerstwa, samowolnymi rządami okrutnych władców oraz bezprawiem życia społecznego. A przecież w epoce tej nie zanikło rzymskie pojęcie prawa politycznego, jako pewnego systemu ograniczeń nałożonych na władzę. Lekcja uzupełnia i rozwija ten mało znany aspekt dziejów powszechnych Europy w epoce rozkwitu średniowiecza i początku czasów nowożytnych. Cele Po zajęciach uczniowie powinni umieć: - odróżnić monarchię stanową od innych form państwa średniowiecznego i nowożytnego; - wyjaśnić takie pojęcia jak: stan, przedstawicielstwo stanowe, monarchia stanowa, konstytucjonalizm średniowieczny; - dostrzegać podobieństwa i różnice w rozwoju wewnętrznym wybranych państw; - dostrzegać różnicę pomiędzy zasadami organizacji społeczeństwa średniowiecznego i współczesnego. Środki dydaktyczne 1. Tekst "Jak kształtowały się stany i przedstawicielstwa stanowe" 2. Tekst "Definicja monarchii stanowej" 3. Tekst "Przedstawicielstwa stanowe w Anglii, Niderlandach, Czechach i Polsce" ponadto mapa historyczna "Europa w XIII-XIV w." Przebieg zajęć 1. Poproś uczniów o przypomnienie, co to był system lenny, jak funkcjonował w sferze władzy politycznej i gospodarki, jakie były jego skutki (rozbicie na wiele organizmów politycznych i powstanie licznych lokalnych elit władzy). Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1 i poproś o uważną lekturę. Następnie poleć wskazanym uczniom, by opowiedzieli o ukształtowaniu się stanów i przedstawicielstw stanowych w feudalnych społeczeństwach Europy. 2. Poproś uczniów, by na podstawie materiału pomocniczego nr 2 określili zasadnicze elementy tej definicji. Podziel uczniów na grupy i rozdaj im informacje o kształtowaniu się monarchii stanowej w Anglii, Francji, Czechach i Polsce (materiał pomocniczy nr 3). Poproś, aby każda grupa zwróciła uwagę na następujące kwestie: - w jakiej sytuacji monarchowie wydawali przywileje zbiorowe? - jaka grupa społeczna otrzymała najwcześniej przywileje? - jakich dziedzin dotyczyły przywileje nadawane różnym grupom? - jakie były gwarancje dotrzymania zobowiązań wobec uprzywilejowanych? - jakie stany uzyskały w poszczególnych krajach prawo reprezentacji? Grupy przygotowują - w formie komiksów - skrótowy zapis procesu historycznego, w wyniku którego ukształtowały się reprezentacje stanowe oraz odpowiedzi na powyższe pytania. Zaproponuj by uczniowie narysowali uproszczone ilustracje, ukazujące kolejne wymienione w kronice historycznej "swego" kraju wydarzenia, a w dymkach wpisali (poważne lub żartobliwe) wypowiedzi uczestników tych wydarzeń. 3. Po omówieniu kształtowania się reprezentacji stanowej w poszczególnych państwach i porównaniu wymienionych aspektów tego procesu, przypomnij definicję monarchii stanowej i zapytaj, w jakim okresie omawiane państwa stanowiły monarchię stanową. 4. Poleć uczniom, aby zastanowili się nad różnicami w sposobie organizowania się społeczeństw w średniowieczu i współcześnie. Rozpocznij dyskusję na ten temat 5. Na zakończenie możesz zadać grupom uzupełnienie wiadomości o kształtowaniu się reprezentacji stanowych w innych państwach, np. na Węgrzech, we Francji, Szwajcarii oraz w Szwecji (powinni wykorzystać historie tych krajów wydawane przez Ossolineum) oraz Rzeszy Niemieckiej i we Włoszech (przy wykorzystaniu Powszechnej historii państwa i prawa, K. Koranyi, PWN, Warszawa 1966). Pojęcia i terminy *immunitet *stan *monarchia stanowa *przedstawicielstwo stanowe *reprezentacja stanowa *parlament MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Jak kształtowały się stany i przedstawicielstwa stanowe Od XII w. w Europie władcy zaczęli nadawać zbiorowe przywileje dla całych grup społecznych: duchowieństwa, miast, rycerstwa wyższego i niższego. Owe zbiorowe przywileje dotyczyły takich dziedzin jak: podatkowa (zwolnienia od płacenia jakiejś kategorii podatków, ulgi podatkowe, udzielenie prawa do wyrażania zgody lub odmowy płacenia podatków), sądowa (dogodny dla danej grupy system przepisów prawnych, własne sądownictwo, przekazanie władzy sądowniczej, z czym wiązały się korzyści finansowe - wpływy z kar pieniężnych), gospodarcza (przyznawanie prawa do posiadania ziemi, np. w przypadku rycerstwa lub uprawnień handlowych, np. w przypadku miast i mieszczaństwa), polityczna (wyłączne prawo członków grupy do pełnienia określonych urzędów i wpływu na władzę), prestiżu (przyznanie prawa do określonych wyróżników pozycji społecznej, np. noszenia broni lub drogocennych szat). W wyniku tego procesu ukształtowały się w całej Europie warstwy o takim samym statusie prawnym (czyli takich samych przywilejach i obowiązkach), odróżniającym je od innych grup uprzywilejowanych oraz od grup pozbawionych swobód i przywilejów. Grupy te zaczynały funkcjonować jako świadoma zbiorowość i wytworzone w ich obrębie więzi wyparły z czasem pionowy system więzi lennych (opartych o zależność osobistą) charakterystycznych dla epoki wcześniejszej. Osiągnięcie, utrzymanie czy rozszerzenie przywilejów wymagało zorganizowanej akcji nacisku. W toku walk i przetargów o przywileje kształtowały się zasady przynależności do grupy i umiejętność korzystania z swobód. Udzielając zbiorowych przywilejów, władcy obiektywnie pomagali różnym grupom swych poddanych zorganizować się dla obrony i rozszerzenia swobód. Nie musiało to oznaczać ustępstw w sprawowaniu władzy, przeciwnie - określając swobody - władcy narzucali jakieś obowiązki i w ten sposób wciągali poddanych do współdziałania w realizacji spraw publicznych. W ten sposób powstawały warunki do ukształtowania się stanów i przedstawicielstw stanowych. Zgromadzenia przedstawicieli uprzywilejowanych stanów, działając we własnym interesie grupowym oraz w interesie państwa jako całości, dążyły do uzyskania aktów prawnych określających ich miejsce w całokształcie systemu władzy. W wyniku około 300-letniego procesu zgromadzenia stanowe stały się w XV wieku trwałą instytucją życia politycznego w większości państw europejskich. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 Wśród historyków zajmujących się badaniem społeczeństw średniowiecza trwają do dziś spory o istotę tzw. monarchii stanowej. W XIX wieku historycy zapatrzeni w panujący ówcześnie ideał parlamentarno-konstytucyjnej monarchii starali się znaleźć dlań możliwie najodleglejszą metrykę i widzieli genezę parlamentaryzmu w feudalnych zjazdach wasali wczesnego średniowiecza. Obecnie historycy są znacznie bardziej ostrożni i uznają za przedstawicielstwo stanowe jedynie w pełni skrystalizowane zgromadzenia, takie jak np. parlament angielski, sejm polski czy Stany Generalne Francji połowy XIV w. Definicja: Monarchia stanowa to taka monarchia, w której stany - lub chociażby jeden stan - zdobyły sobie trwały, zinstytucjonalizowany wpływ na władzę i rządy, doprowadzając do powstania swoistego dualizmu ośrodków kierowniczych - monarchy i reprezentacji stanowej. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 Przedstawicielstwa stanowe w Anglii, Niderlandach, Czechach i Polsce - kronika historyczna ANGLIA 1066 - podbój Wilhelma Zdobywcy niszczy państwo anglosaskie w Anglii i rozpoczyna epokę władztwa normandzkiego. Do 2 poł. XII w. władza królewska w Anglii jest znacznie silniejsza niż na kontynencie - zarówno władca, jak i baronowie są cudzoziemcami (Normanami mówiącymi po francusku), co konsoliduje ich w obliczu ludności rodzimej. System lenny ulega przeobrażeniom - król rozciąga władzę (podatki, wymiar sprawiedliwości) na całe społeczeństwo. 1135 - wojna domowa, walki synów i wnuków Wilhelma Zdobywcy o tron. Baronowie i prałaci (członkowie wyższej hierarchii kościelnej) wymuszają przywileje (głównie immunitety sądowe i podatkowe) w zamian za poparcie poszczególnych pretendentów. 1154-1189 - rządy Henryka II z nowej, francuskiej dynastii Plantagenetów (oprócz Anglii włada on Normandią, Bretanią, Akwitanią, Anjou i innymi mniejszymi terytoriami we Francji). Henryk II zamienia obowiązek zbrojnej służby rycerskiej na stały podatek (znosząc w ten sposób najbardziej istotny element systemu lennego), nakłada podatki na kler, powołuje Główny Sąd Królewski, w którym każdy wolny poddany może dochodzić sprawiedliwości. 1170 - konflikt Henryka II z Kościołem (król ogranicza kompetencje sądów kościelnych, nakłada podatki, zabrania odwoływania się kleru do Rzymu) - zabójstwo arcybiskupa Canterbury Tomasza Becketa stawiającego opór polityce królewskiej. Reakcją feudałów świeckich i duchownych na zabójstwo jest zorganizowana opozycja przeciwko królowi. Król musi ustąpić i rozszerzyć kompetencje sądów duchownych w stosunku do osób świeckich. 1189-1199 - walka synów Henryka II o tron angielski wzmacnia opozycję. 1202-1214 - klęski syna Henryka II Jana bez Ziemi w wojnach na kontynencie i utrata władztw na terenie Francji. Bunt baronów, którzy odmawiają poparcia polityki wewnętrznej i zagranicznej króla, uzasadniając to tym, że wojny służą osobistym interesom władcy, a nie interesom kraju. 1215 - biskupi, baronowie i miasta (z Londynem na czele) porozumiewają się i zagrażają Janowi bez Ziemi detronizacją. Król zmuszony zostaje do wydania zbiorowego przywileju uwzględniającego niemal wszystkie grupy ludności (biskupi i niższy kler, baronowie i rycerstwo, mieszczanie i kupcy) - Wielkiej Karty Wolności (Magna Charta Libertatum). Zasadnicze punkty tego przywileju dotyczą uzależnienia nakładania podatków od zgody Wielkiej Rady baronów i prałatów oraz zakazu więzienia i karania wolnych ludzi bez wyroku sądu. Artykuł 61 Karty określa możliwość oporu stanów w razie niedotrzymania przywilejów przez króla. 1216 - następca Jana bez Ziemi, Henryk III (1216-1272), potwierdza postanowienia Wielkiej Karty, ale prowadząc ciągłe wojny na kontynencie, nakłada coraz większe podatki. Wielka Rada godzi się najpierw na zwiększone ciężary, wkrótce jednak powstaje opozycja antykrólewska. Jej ideologię formułuje kanclerz uniwersytetu oksfordzkiego, biskup Robert Grosseteste, w dziele O królestwie i tyranii, w którym formułuje postulat ograniczenia władzy królewskiej przez społeczeństwo. 1258 - Wielka Rada zwana teraz parlamentem odmawia królowi uchwalenia podatków. Wybucha zbrojny bunt baronów królestwa. 1264 - na czele sił rycerstwa i miast staje hrabia Leicester, Szymon de Monfort i odnosi zwycięstwo nad królem. Dla zyskania szerszego poparcia Szymon zwołuje parlament, w którym po raz pierwszy obok baronów i prałatów zasiadają przedstawiciele niższego rycerstwa (po 2 z każdego hrabstwa) i większych miast. Przełom XIII i XIV w. - za następców Henryka III rośnie udział parlamentu w ustawodawstwie królestwa. Kształtuje się odrębność dwu izb parlamentu - Izby Lordów (baronowie i prałaci) i Izby Gmin (reprezentanci rycerstwa i miast). 1337-1453 - w epoce wojny stuletniej prowadzonej z Francją na kontynencie, władcy Anglii zwołują coraz bardziej regularnie parlament w celu uzyskania zgody na podatki. W 1399 r. król Ryszard II zostaje zdetronizowany przez parlament. Poł. XV w. - wojna domowa pomiędzy pretendentami do tronu, popieranymi przez arystokratyczne rody, powoduje wyniszczenie wielu starych rodzin. 1485 - tron Anglii obejmuje Henryk Tudor. Nowa dynastia Tudorów dąży do wzmocnienia władzy królewskiej. NIDERLANDY X-XI w. - po podziale cesarstwa karolińskiego (843 r.) północna część państwa Lotara rozpada się na liczne organizmy polityczne, takie jak hrabstwa Flandrii i Holandii, księstwa Brabantu i Luksemburga, biskupie państwa Leodium i Utrechtu. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest szybki rozwój silnych gospodarczo miast, które już w XI w. zdobywają immunitety (zwolnienie od bezpośredniej zależności od księcia, hrabiego czy biskupa oraz własny samorząd). Rywalizacja królów Francji oraz cesarzy Niemiec o opanowanie tych bogatych terytoriów i związane z tym nieustanne wojny powodują, że miejscowi hrabiowie i książęta szukają oparcia we współpracy z rycerstwem i miastami. XI-XIII w. - rady możnych otaczające władców porozumiewają się z reprezentantami rycerstwa, duchowieństwa i miast. Np. hrabiowie Flandrii muszą uznać w 1240 r. uprawnienia sądu najwyższego hrabstwa utworzonego przez przedstawicieli 5 największych miast. 1312 - książę Brabantu Jan zwołuje przedstawicieli rycerstwa i miast księstwa, aby zapewnić sobie ich zgodę na następstwo tronu dla małoletniego syna. W zamian nadaje przywilej, tzw. Kartę z Cortemberg, w której zobowiązuje się nie nakładać podatków bez zgody reprezentacji stanów, powołuje radę złożoną z 4 reprezentantów rycerstwa i 10 reprezentantów miast, która ma nadzorować przestrzeganie prawa przez księcia. Osobna klauzula Karty przyznaje poddanym prawo wypowiedzenia posłuszeństwa księciu w przypadku łamania postanowień przywileju. 1354 - kolejny książę, Jan III, pragnąc zapewnić następstwo tronu córce Joannie i jej mężowi, zwołuje do Lowanium rozszerzoną reprezentację stanów - rycerstwo, delegatów 7 dużych i 36 małych miast Brabantu i Limburgii. Delegaci, stojąc na straży interesów kraju, ogłaszają, że będą strzec jego niepodzielności i wolności. W wyniku układu Joanny i jej męża ze stanami powstaje w 1356 r. dokument zw. Radosny Wjazd (Joyeuse Entrée), zawierający wolności i prawa stanów. Najważniejsze punkty układu: opiekę nad pieczęcią księstwa i dokumentami przywilejów stanowych pełnić będą reprezentanci 7 największych miast, książę bez zgody stanów nie może wypowiadać wojny i zawierać przymierzy, rozporządzać ziemiami księstwa, prowadzić polityki fiskalnej (kontrolę nad biciem monety sprawują miasta, książę zapewnia wolność handlu) ani nakładać podatków. XV w. - reprezentacje stanowe stają się ważnym - niekiedy silniejszym od władcy - czynnikiem systemu władzy we wszystkich krajach Niderlandów. 1415 - reprezentacja stanów w księstwie Brabantu decyduje o obsadzie tronu i kurateli nad małoletnim księciem. 1418 - w Holandii Jan Bawarski, rywalizując z innymi pretendentami do hrabstwa, nadaje miastom prawo swobodnego zbierania się ich reprezentantów i naradzania się nad sprawami państwa. Czterem największym miastom (Dordrecht, Haarlem, Delft, Lejda) przyznaje nadzór nad mennicą. XV w. - w czasie wojny stuletniej (1337-1453) powstaje księstwo burgundzkie rządzone przez francuskich Walezjuszów. Przyłączają oni do Burgundii Brabancję, Flandrię, Holandię, Luksemburg jednocząc pod swą władzą całe Niderlandy. W epoce rządów burgundzkich (pocz. XV-pocz. XVI w.) wykształcają się wspólne zjazdy reprezentacji stanowych wszystkich prowincji wchodzących w skład państwa - czyli S t a n y G e n e r a l n e. Władcy zwołują je często, aby uzyskać zgodę stanów na podatki. CZECHY Poł. XI-poł. XII w. - okres załamania się państwa, rozbicia dzielnicowego, walk dynastycznych i uzależnienia od Cesarstwa. Książęta czescy wydają pierwsze grupowe przywileje dla rycerstwa. Przeł. XII i XIII w. - dynastia Przemyślidów odbudowuje władzę centralną i uzyskuje od cesarzy dziedziczną koronę królewską. Obok króla ważną rolę w systemie władzy odgrywają wiece możnowładców. Jednocześnie trwa w miastach i na wsi kolonizacja na prawie niemieckim, która przynosi ze sobą (także ludności czeskiej) prawo do samorządu - czyli określone przywileje (polityczne i sądownicze) dla jej uczestników (stanu). 1222 - kler otrzymuje zbiorowy immunitet przyznający mu własne sądownictwo i zwolnienie od podatków. Przełom XIII i XIV w. - w okresie rządów ostatnich Przemyślidów - Wacława II i Wacława III - rozwija się samorząd w miastach; największe miasta (Praga i Kutna Hora) otrzymują przywilej zawiązywania konfederacji dla obrony swoich interesów. Długie bezkrólewie po śmierci ostatniego z Przemyślidów (1306-1310) aktywizuje uprzywilejowane stany w dziedzinie polityki wewnętrznej. Zjazdy możnych panów, rycerstwa i przedstawicieli największych miast nadzorują zachowanie pokoju w państwie. Formułują również wobec pretendenta do tronu - Jana ze zniemczonej dynastii Luksemburgów - żądania nadania przywilejów w zamian za koronę. 1311, 1331 - przywileje Jana Luksemburczyka (1310-1346) gwarantujące stanom nienakładanie nadzwyczajnych podatków poza określonymi sytuacjami, niepociąganie bez opłaty rycerstwa czeskiego na wyprawy wojenne poza granice kraju, nieobsadzanie urzędów cudzoziemcami. Przyznanie stanom prawa wypowiedzenia posłuszeństwa i zorganizowania oporu w razie łamania przywilejów. Przestrzeganie prawa ma być nadzorowane przez Sąd Ziemski w Pradze. 2 poł. XIV w. - za rządów Karola IV (1347-1378) król zwołuje 12 razy walne zjazdy możnych poświęcone sprawom państwa. Inne stany (rycerstwo, mieszczaństwo, duchowieństwo) nie mają wpływu na decyzje zjazdów. Przełom XIV i XV w. - za rządów Wacława IV (1395-1405) możni panowie zawiązują konfederację i uwięziwszy króla zmuszają go do dopuszczenia do współrządów stałej Rady Baronów. Król wzywa na walne zjazdy, w których biorą udział również przedstawiciele duchowieństwa, rycerstwa i miast. Tworzą się lokalne zgromadzenia - zjazdy terytorialne, które nadzorują pokój ziemski. XV w. - w okresie rewolucji husyckiej (1419-1434) taboryci propagują ideologię, zgodnie z którą poddani mają prawo karania władców. 1421 - walny zjazd reprezentantów stanów - zwany teraz s e j m e m - decyduje o pozbawieniu tronu króla Zygmunta Luksemburczyka walczącego z pomocą obcych wojsk z powstaniem husyckim. W okresie bezkrólewia (1421-1436) władzę wykonawczą sprawuje Rada złożona z 12 najwyższych urzędników ziemskich. Rycerstwo i możni panowie poszczególnych ziem tworzą lokalne związki stojące na straży pokoju ziemskiego. 1457 - sejm wybiera na tron Jerzego z Podiebradów. Za jego rządów oraz wybranego po nim Władysława Jagiellończyka (1471-1516) możnowładcy ograniczają znaczenie przedstawicielstwa miast w sejmie. 1502 - w reakcji na samowolę panów 32 miasta królewskie tworzą zbrojny związek dla obrony swych interesów. W 1517 r. konfederacja miast zawiera układ z panami i następcą Władysława Ludwikiem Jagiellończykiem. Układ gwarantuje mieszczanom prawo głosu w osobnej, miejskiej izbie sejmu. W ten sposób kształtuje się ostateczna postać 3-izbowego sejmu czeskiego z reprezentacjami możnych, rycerstwa (szlachty) i miast. POLSKA XII-XIII w. - w epoce rozbicia dzielnicowego (1138-1320) książęta piastowscy udzielają immunitetów możnym, rycerstwu, duchowieństwu oraz lokowanym na prawie niemieckim miastom. W latach 1210-1215 kler polski otrzymuje najważniejsze przywileje (własne sądownictwo, zwolnienie od podatków, wybór biskupów przez kapituły) - tworzy się stan duchowny. Immunitety dla możnych i rycerstwa przyznają wolność od podatku ziemi uprawianej przez rycerza oraz podleganie sądowi księcia (a nie jego urzędników) - tworzy się stan rycerski. Miasta lokowane na prawie niemieckim otrzymują samorząd - tworzy się stan mieszczański. Wsie lokowane na prawie niemieckim otrzymują samorząd - tworzy się stan chłopski. 1290-1306 - rządy Przemyślidów (Wacława II i Wacława III) w Krakowie. Wacław II w przywileju zatwierdzającym prawa stanów wymienia duchowieństwo, rycerstwo i mieszczaństwo. 1305-1320 - walka Władysława Łokietka z rywalami do tronu i opozycją wewnętrzną o zjednoczenie ziem polskich. Bunty niemieckiego patrycjatu wielkich miast przeciwko Łokietkowi; koronacja w 1320 r. przy poparciu rycerstwa Małopolski i Wielkopolski. XIV w. - za rządów Kazimierza Wielkiego (1333-1370) w radzie królewskiej najważniejszą rolę odgrywają panowie małopolscy. Sporadycznie zbierają się wiece prowincjonalne oraz ogólnopaństwowe, na których obradują urzędnicy ziemscy, dostojnicy, przedstawiciele rycerstwa i niekiedy miast. Lokalne elity polityczne zjeżdżają się dość regularnie dla odbywania sądów ziemskich. W 1352 r. król pokonuje konfederację możnowładców wielkopolskich wymierzoną przeciwko władzy centralnej. 1370-1382 - rządy Ludwika Węgierskiego po bezpotomnej śmierci ostatniego Piasta (zgodnie z umową sukcesyjną monarchów). Chcąc zapobiec opozycji oraz zapewnić jednej ze swych córek następstwo na polskim tronie, Ludwik wydaje w 1374 r. przywilej koszycki dla całego stanu rycerskiego (szlachty). Zobowiązuje się w imieniu swoim i swoich następców, że będzie pobierał od szlachty tylko jeden stały podatek (2 groszy z łana chłopskiego), nie będzie dzielił terytorium państwa polskiego, nie będzie osadzał na urzędach cudzoziemców. 1382/1383 - wojna wewnętrzna pomiędzy zwolennikami sukcesji Andegawenów i zwolennikami innych kandydatów. Możnowładztwo małopolskie, rycerstwo i miasta (Kraków, Brześć Kujawski, Kalisz) popierają Jadwigę. 1385 - układ w Krewie z Jagiełłą o małżeństwie i objęciu tronu polskiego oraz włączeniu Litwy do Polski. Do Lublina przybywa na zjazd z całego kraju rycerstwo i obiera Jagiełłę królem. 1422 - podczas wyprawy wojennej przeciwko Krzyżakom rycerstwo zebrane w obozie wojskowym pod Czerwińskiem wymusza na królu przywilej nietykalności majątkowej bez prawomocnego wyroku sądowego. 1430-1433 - Władysław Jagiełło, w zamian za uznanie następstwa tronu dla syna, nadaje szlachcie przywilej nietykalności osobistej oraz monopol na wyższe urzędy. 1434 - po śmierci Jagiełły, wobec małoletności jego następcy Władysława, władzę w kraju sprawuje biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Młodociany władca zobowiązuje się zatwierdzić po dojściu do pełnoletności prawa i przywileje nadane przez poprzedników. Gdyby tego nie dopełnił, stany będą zwolnione z posłuszeństwa. 1444-1447 - bezkrólewie po klęsce pod Warną i śmierci Władysława. Zebrani na zjeździe możni i rycerstwo oddają koronę Kazimierzowi Jagiellończykowi (1447-1492). 1453 - zjazdy Kazimierza ze szlachtą i możnymi w Parczewie i Piotrkowie. Na zjazdach obrady toczą się w dwóch izbach - wyższej i niższej. 1454-1466 - wojna trzynastoletnia z Krzyżakami. W 1454 r. rycerstwo zebrane w obozie wojennym w Cerekwicy i w Nieszawie wymusza na królu przywilej (zwany potem cerekwicko-nieszawskim), w których zobowiązuje się on do niewydawania nowych praw i niezwoływania pospolitego ruszenia bez zgody ziemskich zjazdów szlachty - sejmików. W ten sposób - obok zjazdów walnych - ugruntowuje się funkcjonowanie sejmików ziemskich. 1492-1506 - za rządów synów Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta (1492-1501) i Aleksandra (1501-1506) ustala się dwuizbowy skład zjazdu walnego - s e j m u. W izbie wyższej - s e n a c i e - zbierają się i obradują arcybiskupi i biskupi Kościoła rzymskokatolickiego, wojewodowie, kasztelanowie i najwyżsi urzędnicy władzy centralnej, w izbie niższej - i z b i e p o s e l s k i e j - zasiadają posłowie ziemscy wybrani na sejmikach przez ogół szlachty danej ziemi. Sejmy obradujące w latach 1492-1501 wydają konstytucje (zbiory praw) zabezpieczające interesy szlachty (monopol szlachty na pełnienie wyższych urzędów państwowych i kościelnych, ograniczenie praw chłopów i mieszczan w dziedzinie gospodarczej). 1501 - u progu rządów Aleksandra Jagiellończyka (1501-1506) możnowładcy-senatorowie wymuszają na elekcie przywilej mielnicki, w którym król przekazuje senatowi faktyczne rządy w państwie, łącznie z kontrolą nad monarchą. Masowa opozycja szlachty przeciw rządom senatorów. 1505 - na sejmie w Radomiu posłowie uchwalają Konstytucję nihil novi, która wprowadza zasadę, że żadne prawo nie może zostać ustanowione bez wspólnej zgody obu izb - senatu i izby poselskiej. XVI w. - w okresie rządów dwóch ostatnich królów z dynastii Jagiellonów, Zygmunta Starego (1506-1548) i Zygmunta Augusta (1548-1572), kształtuje się i przeprowadza reformy ruch egzekucji (czyli wykonywania) praw i dóbr. Naczelną zasadą ruchu jest podporządkowanie króla stanowionemu przez sejm prawu oraz restytucja rozdanych możnowładcom dóbr domeny królewskiej i finansowanie potrzeb państwa z ich dochodów. Na sejmach tzw. egzekucyjnych z lat 1562-1569 ustanowione zostają konstytucje realizujące program ruchu. Wobec bezdzietności ostatniego Jagiellona w 1569 r. na sejmie w Lublinie ustanowiona zostaje unia realna Polski z Litwą (wspólny monarcha i wspólny sejm). 1573 - po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta drogą wolnej elekcji (każdy szlachcic ma prawo głosu) zostaje wybrany nowy król Henryk Walezy. Szlachta zebrana na sejmach konwokacyjnym i elekcyjnym uchwala dokumenty stanowiące podstawę nowego systemu ustrojowego - Artykuły Henrykowskie, które ustanawiają, że król nie może dążyć do dziedziczności tronu, musi zwoływać regularnie co 2 lata sejm, poddać kontroli sejmu politykę zagraniczną i wewnętrzną, nie naruszać uprzywilejowanej pozycji szlachty w państwie, utrzymywać wojsko kwarciane oraz uznać prawo szlachty do wypowiedzenia posłuszeństwa w razie naruszenia zobowiązań Konfederację Warszawską (wolność wyznaniowa i zabezpieczenie pokoju wewnętrznego w czasie bezkrólewia). Równocześnie nowo obrany król musiał przyjąć pacta conventa - stanowiące indywidualne zobowiązania przede wszystkim w zakresie polityki zagranicznej, spraw wojskowych i finansowych zgodne z postulatami szlachty.
ROZWÓJ PRZYWILEJÓW SZLACHECKICH Król chciał uzyskad zgodę szlachty na wybór jednej z córek na króla zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z łana chłopskiego zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz paostwa król zobowiązał się płacid odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami kraju król musiał wykupid szlachcica z niewoli król zobowiązał się budowad zamki warowne na własny koszt szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i reparacji zamków warownych urząd starosty mieli pełnid tylko Polacy 1388 – I piotrkowski Piotrków Krzyżacy podważyli ważnośd chrztu i małżeostwa Jagiełły, zawarli sojusz z książętami zachodniopomorskimi, mazowieckimi i Luksemburgami Jagiełło potwierdził dotychczasowe przywileje król zobowiązał się wykupid szlachcica z niewoli jeżeli dostał się do niej poza granicami kraju król zobowiązał się wypłacid żołd w wysokości 3 grzywien od kopii podczas wyprawy zagranicznej 1422 – czerwioski Czerwiosk szlachta zwołała sejm obozowy w obozie wojskowym podczas przygotowywania się do wyprawy przeciwko Krzyżakom zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku nietykalnośd majątkowa szlachty bez wyroku sądowego sądy miały sądzid szlachtę według prawa pisanego król musiał uzyskad zgodę rady królewskiej na bicie monety 1423 – statut warcki Warka Jagiełło chciał zapewnid sukcesję tronu swoim synom szlachta uzyskała zgodę na wykupienie majątku sołtysów krnąbrnych i nieużytecznych ograniczono wychodźstwo chłopów ze wsi wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach (taksy
Szlachta polska - magnaci – grupa najbogatsza - szlachta średnia – najliczniejsza - szlachta zagrodowa (zaściankowa) – posiadała herby (tym różniła się od chłopstwa) - gołota – najuboższa warstwa szlachecka, pozostawała na służbie u magnatów Przywileje szlacheckie - przywilej koszycki – 1374, nadany przez Ludwika Węgierskiego, wprowadzenie stałej wielkości podatku przez króla - przywilej czerwiński – 1422, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może zabrać majątku szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej warcki – 1423, nadany przez Władysława Jagiełłę, szlachta miała prawo do wyceny i wykupu majątków sołtysów, chłopom ograniczono prawo do opuszczania wsi - przywilej jedleńsko-krakowski – 1430 i 1433, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej cerekwicko-nieszawski – 1454, nadany przez Kazimierza IV Jagiellończyka, król nie może ustalać nowych podatków ani zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich - przywilej piotrkowski – 1496, nadany przez Jana I Olbrachta, ograniczenie praw mieszczan na korzyść szlachty, zwolnienie szlachty z opłat celnych - konsytuacja Nihil novi (nic nowego)– 1505, nadana przez Aleksandra Jagiellończyka, świadczyła o wyższości szlachty nad magnaterią, jednocześnie stan szlachecki zaczął współrządzić państwem – w Polsce powstał nowy system rządów określany jako demokracja szlachecka Sejmiki ziemskie – zjazdy szlachty danego terytorium, organizowane od XV wieku, najczęściej odbywały się w kościołach; miały wielki wpływ na politykę państwa; delegatami sejmików byli posłowie, którzy otrzymywali instrukcje sejmikowe z postulatami poruszanymi na zjazdach Sejm walny – powstał w wyniku przekształcenia zjazdów walnych na przełomie XV i XVI wieku - przedstawiciele szlachty utworzyli izbę poselską, a rada królewska – senat; król był natomiast osobnym stanem sejmującym - pierwsze obrady odbyły się w 1493 roku w Piotrkowie za panowania Jana Olbrachta – zapoczątkowały polski parlamentaryzm - stany sejmujące: król (zwoływał sejm, ustalał jego miejsce i czas obrad, przewodniczył obradom), izba poselska (przewodniczył jej marszałek) oraz senat – sejm i senat zatwierdzały konstytucje sejmowe - każdy z posłów mógł posłużyć się prawem „veto” (nie pozwalam), jeśli uważał, że uchwalane prawa są niekorzystne Władza królewska podczas demokracji szlacheckiej - władca wyznaczał kanclerzy (polityka wewnętrzna), podskarbich (finanse) oraz hetmanów (wojskowość) - nadawał zasłużonym urzędnikom ziemie królewskie – królewszczyzny Ruch egzekucyjny – dążenie szlachty do przeprowadzenia reform w państwie; nasilił się za panowania Zygmunta Augusta; najważniejsze postulaty ruchu: zawarcie ścisłej unii z Litwą, zwrot majątków królewskich (królewszczyzn) rozdawanych wcześniej przez władców magnaterii. Dzięki ruchowi: częściowo odebrano magnatom wcześniej dane majątki – królewszczyzny stały się dobrem państwowym, utworzono wojsko kwarciane (utrzymywane z ¼ dochodu z królewszczyzn). Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.
W historiografii często powtarzany jest sąd, że przywileje szlacheckie w dłuższej perspektywie doprowadziły do anarchii i w konsekwencji do rozbiorów. Rzecz jest jednak o wiele bardziej Belotto, zwany Canaletto, Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na warszawskiej Woli FOT. ARCHIWUM12 listopada 1454 * W Nieszawie Kazimierz Jagiellończyk wydaje przywilej szlachcie Korony Królestwa Polskiego * Naród polityczny wymusza na monarsze udział w rządzeniu * Rodzi się demokracja szlacheckaWarto choćby przypomnieć, że dziś Brytyjczycy w szkołach z dumą dowiadują się, iż Habeas Corpus Act z 1679 r. pierwszy tworzył podstawową zasadę nietykalności obywateli. Elity w innych krajach też na ogół są przekonane, że to Anglicy są "ojcami" wartości, jaką jest nietykalność osobista. Niemal nikt w Europie, a tym bardziej na świecie nie wie, że w Polsce szlachta dostała takie prawo od Władysława Jagiełły już w latach 1431-1433 na mocy przywilejów w Jedlni i przywileje szlacheckie miały tak zgubny wpływ na państwo, to Rzeczpospolita nie mogłaby do połowy XVII wieku być krajem potężnym i zasobnym. A jeszcze na samym początku XVIII wieku w oczach współczesnych, w tym cara Piotra Wielkiego, wydawała się była atrakcyjna dla obcych właśnie dzięki przywilejom. To one zachęciły szlachtę krzyżackich Prus, by poprosiła o inkorporację. Dla części Litwinów przywileje były koron- nym argumentem na rzecz unii z Polską. Także dlatego Kawalerowie Inflanccy wybrali królów polskich, a nie władców skandynawskich, nie mówiąc o jest jednak też, że przywileje z czasem ulegały wynaturzeniu. Nie ma prostej odpowiedzi, dlaczego wolność przerodziła się w anarchię, a ustrój, który wcześniej zapewniał dobrobyt i bezpieczeństwo szlacheckim obywatelom, przestał sprawnie działać?Rzeczpospolita, czyli demokracja bogatej szlachtyDemokracja szlachecka formalnie trwała trzy i pół wieku, od połowy XV do niemal końca XVIII stulecia. W praktyce ten okres można wydłużyć do II połowy XIV ewoluowała, lecz niezmienną jej cechą było to, że szlachta utożsamiała się z narodem, z którego wyłączała inne stany. Nadal jednak niewiele wiemy zarówno o jej roli w I Rzeczypospolitej jak i podziałach w łonie tej grupy. Najbardziej znani historycy spierają się o rzeczy fundamentalne, a w poglądach różnią się nieraz szkołach uczymy się, że z demokracji szlacheckiej, przynajmniej do pewnego momentu, powinniśmy być dumni. Przekonuje się nas, że chlubić się mamy tym, iż parlamentaryzm szlachecki nie miał w Europie precedensu oraz że jako jedyni byliśmy społeczeństwem obywatelskim. Również nie było poza nami państwa, w którym króla obierała Polaków wierzy w słuszność powiedzenia, że "szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie", a głos szaraka i magnata miał taką samą wagę. O tym informuje nas większość dzieł historycznych. Na drugim biegunie stoją ze swoimi ustaleniami historycy, ale to grono zdecydowanie szczuplejsze. Zalicza się do niego prof. Emanuel Rostworowski oraz Francuz, prof. Daniel Beauvois. Ten ostatni stosunkowo niedawno temu przedstawił swoje ustalenia, z których wynika, że drobna szlachta była gnębiona i odrzucana, lecz nie przez magnaterię, bo ta, choć bardzo bogata, była liczebnie niezwykle małą, ale przez... ziemiaństwo. To posesjonaci dyskryminowali Beauvois zapewnia, że nie znalazł ani jednego potwierdzenia wysokiej frekwencji w wyborach szlacheckich na szczeblu sejmikowym. Twierdzi, że masy szlacheckie nie głosowały. W życiu politycznym brała udział tylko jedna dwudziesta ogółu szlachty. Gdyby rację miał francuski historyk, oznaczałoby to, że w okresie I Rzeczypospolitej byliśmy społeczeństwem obywatelskim w stopniu zaledwie najpewniej około 0,3-procentowym!Na zjeździe historyków, który kilka lat temu odbywał się w Krakowie, zapytałem prof. Beauvois, jak jego ustalenia mają się do obrazu Bernarda Bellotto zwanego Canaletto ukazującego elekcję króla Polski. Pola Woli pełne są szlachty, którą ustawiano w specjalnych sektorach. - A ilu tam było ludzi? - odpowiedział. I dodał: - Obywatelami byli posiadacze ziemscy, którzy tylko w minimalnym stopniu dopuszczali do władzy swoich braci szlachtę. Zresztą już kilka dziesięcioleci temu pisał o tym prof. również pamiętać, że przez całe XVIII stulecie trend był taki, by eliminować drobną szlachtę z życia publicznego. Przecież do Konstytucji 3 maja dołączono aneks "Prawo o sejmikach", w którym jasno zapisano, że czynszownicy, czyli szlachta bez własnej ziemi, jest wykluczona z życia obywatelskiego!Prof. Beauvois twierdzi, że w I Rzeczypospolitej mieliśmy rządy oligarchii szlacheckiej, to znaczy bogatej szlachty. Ta z hołotą nie dzieliła się równość w obrębie stanu szlacheckiego istniała w XIV w., w okresie, gdy szlachta wyłaniała się z rycerstwa, a proces był otwarty. Wówczas nawet mieszczanie wstępowali do rodów szlacheckich. Dopiero pod koniec tamtego stulecia rozpoczęło się zamykanie stanu rycerskiego. Szlachcicem mógł być ten, kto się nim urodził, czyli miał ojca i matkę ze szlacheckiego domu oraz posiadał ziemię na prawie jest jednak, że nie cała szlachta europejska posiadała tak daleko idące przywileje jak polska. Choć w jej łonie dysproporcje majątkowe były olbrzymie, to obowiązywała całkowita równość wobec prawa (ten przywilej szlachta litewska uzyskała, przynajmniej na papierze, dopiero w czasach panowania Zygmunta Augusta). Członek tego stanu mógł zostać uwięziony jedynie na mocy prawomocnego wyroku sądu, chyba że się go schwytało na gorącym uczynku zabójstwa, podpalenia, kradzieży lub gwałtu. W Anglii dopiero pod koniec XVII w. uch-walono podobny akt. Na marginesie zauważmy, że podobnie kwestię aresztowania posła, senatora, sędziego czy prokuratora ujmuje Konstytucja III Rzeczypos- politej, choć jest łaskawsza dla tzw. wybrańców narodu, bo ich z aresztu w trybie natychmiastowym wydobyć może nakaz marszałka Sejmu czy prezesa sądu. Dorzućmy, że na mocy przywileju z roku 1588 zakazano przeprowadzania rewizji w domach szlacheckich, nawet wtedy, gdy było wiadomo, że ukrywa się w nich banita. Miał więc szlachciura, choćby stał na dole drabiny społecznej, poczucie bezpieczeństwa osobistego przed samowolą monarchy lub jego Rzeczypospolitej nie doszło też do formalnego zróżnicowania szlachty, co miało miejsce w niemal wszystkich państwach europejskich. Za legalne uznawano tylko tytuły kniaziów litewskich i ruskich, którzy złożyli podpisy pod aktem unii lubelskiej. Z tym, że najbogatsze rody nabywały tytuły od cesarzy czy papieży, co nieformalnie było uznawane. Książętami Cesarstwa byli Radziwiłłowie, Ossolińscy i Lubomirscy. W XVIII w. natomiast prawie każdy zamożniejszy szlachcic tytułował sie hrabią. Z drugiej strony już od XVI stulecia nawet bardzo ubogi szlachcic nazywany był nobilis, czyli starszej polskiej historiografii, a tym samym do dziś w szkołach kolejne pokolenia uczyły się, że szlachcicem był co dziesiąty mieszkaniec Reczpospolitej. Pod tym względem byliśmy Francji np. jeden szlachcic przypadał na 100 mieszkańców, w Rosji odsetek szlachty wynosił 2 proc., na Węgrzech - 4 proc. Jedynie Hiszpania z około 6 proc. mogła się z nami nowsze ustalenia historyków dowodzą, że w drugiej połowie XVI w. szlachta stanowiła 5,5 proc. ludności Korony i ok. 4 proc. Litwy. Przed I rozbiorem do stanu szlacheckiego należało, zdaniem prof. Emanuela Rostwo-rowskiego, 6-6,5 proc. całej ludności udział szlachty w populacji był bardzo różny w poszczególnych dzielnicach Rzeczpospolitej. Na Mazowszu do tego stanu należał niemal co czwarty mieszkaniec. Co piąty zamieszkiwał niektórych powiatach na Kaszubach, np. puckim, szlachta zagrodowa była liczniejsza niż ludność chłopska. Znacznie skromniej szlachta była reprezentowana w Wielkopolsce (3-4 proc. całej ludności), w Małopolsce (4-5 proc.), Prusach Królewskich (3 proc.). Podobny odsetek szlachty zamieszkiwał województwa ukrainne, przyłączone do Korony w 1569 r. O tym, że w Rzeczpospolitej szlachty było i tak znacznie więcej niż w niemal całej Europie, decydowała szlachta zagrodowa, uprawiająca osobiście swoją ziemię i zamieszkująca wsie nazywane Rostworowski podzielił szlachtę pod koniec istnienia Rzeczypospolitej na cztery grupy. Do pierwszej zaliczył magnatów i ziemian. Ich liczebność ocenił na 16,7 proc. ogółu szlachty i 1,23 proc. całego społeczeństwa. Do drugiej zaliczył szlachtę zagrodową, samodzielnie uprawiającą ziemię. Jej liczebność oszacował na 40 proc. stanu szlacheckiego i 3 proc. ogółu społeczeństwa. W trzeciej znalazła się szlachta, która żyła z ziemi dzierżawionej od magnatów lub Kościoła. W czwartej - szlachta, która utrzymywała się z zajęć pozarolniczych, np. z wykonywania wolnych zawodów, zwłaszcza prawniczych, czy zajmująca się handlem lub finansami w miastach. Ta grupa stanowiła 23,3 proc. całej szlachty i 1,75 proc. ludności przywilejeSzlachta potrafiła walczyć o swoje. Przekonał się o tym już Ludwik Węgierski, który tron polski dla jednej ze swoich córek okupił ustępstwami. W 1374 r. wydał w Koszycach przywilej, w którym zobowiązał się opłacać z własnej kiesy pobyt swój i dworu w siedzibie szlachcica, a także gwarantował obsadzanie urzędów w Polsce przez Polaków. Szlachta uzyskała ponadto zapewnienie wypłaty żołdu z tytułu wypraw poza granice Królestwa. Monarcha zobowiązywał się również do wykupu szlachcica z niewoli, jeżeli dostał się do niej w czasie wyprawy wojennej poza większe wymagania szlachta postawiła Jagielle, gdy ten starał się o rękę Jadwigi i tron polski. Jagiełło wydał przywilej dla szlachty i duchowieństwa Królestwa Polskiego, w którym zobowiązywał się do obsadzania urzędów w poszczególnych ziemiach za radą tamtejszej szlachty miejscowymi panami oraz oddawania zarządu w grodach Polakom. Potwierdził też niektóre przywileje Ludwika Węgierskiego, np. wykupywania wziętych w niewolę w czasie wypraw zagranicznych. A kiedy w 1422 r. wybuchła kolejna wojna z zakonem krzyżackim, wtedy szlachta zebrana w obozie pod Czerwińskiem wysunęła nowe żądania. I Jagiełło spełnił je. Zapewnił szlachcie nietykalność dóbr bez wyroku sądowego oraz sądzenie jej wyłącznie w oparciu o prawo pisane, a nie zwyczajowe. W roku następnym Jagiełło wydał statut warecki. Na jego podstawie szlachta uzyskiwała prawo usuwania "krnąbrnych a nieużytecznych" sołtysów z majątków ziemskich. To dawało jej możliwość wykupu bogatych majątków Jagiełły na króla Polski nie oznaczał dziedziczności dla dynastii Jagiellonów. Aby zapewnić swoim synom władzę w Polsce, król wydał kolejny przywilej w 1430 r., tzw. jedlneński. Zapewnił zatwierdzenie wszystkich przywilejów przez następcę tronu, którym został królewicz Władysław. W roku 1433 Władysław Jagiełło potwierdził w Krakowie przywilej jedlneński. W przywileju tym, zwanym jedlneńsko-krakowskim, Jagiełło zagwarantował szlachcie i duchowieństwu nietykalność osobistą bez wyroku sądu danej przywilej dla szlachty wielkopolskiej wydał Kazimierz Jagiellończyk w obozie pod Ce-rekwicą (1454 r.), tzw. cerekwicki. Władca zobowiązywał się, że decyzje dotyczące spraw państwa oraz zwoływania pospolitego ruszenia muszą być poprzedzone zgodą listopadzie tego samego roku (1454) Jagiellończyk wydał nowy przywilej w Nieszawie, dla każdej z ziem Korony oddzielnie. Gwarantował w nim niewydawanie nowych praw bez zgody sejmików szlacheckich. Zapewnił też, że nie będą nakładane nowe podatki, a bez zgody sejmików król nie może zwołać pospolitego ruszenia. Szlachta dostała prawo handlowania bez ograniczeń na targach miejskich towarami 1505 r. szlachta zebrana w Radomiu na sejmie przeforsowała uchwałę, znaną pod nazwą Nihil novi. Od tamtej pory uchwały i prawa miały być stanowione za zgodą trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Ta ostatnia, wyłaniana przez szlacheckie sejmiki ziemskie, stawała się pełnoprawnym uczestnikiem procesu legislacyjnego. Powszechna zgoda sejmujących stanów nie oznaczała, jak wcześniej uważano, jednomyślności, ale wypracowanie zgodnego i możliwego do przyjęcia trudna i czasochłonna była to sztuka, dowodzi historia polskiego parlamentu do połowy XVII wieku, kiedy zasada ta została złamana przez osławione liberum veto.
przywileje szlacheckie od 1374 do 1505
